'Rembrandt's Social Network' in Museum Het Rembrandthuis

Heb jij veel Facebook-vrienden? Het populaire 'sociale smoelenboek' kent een onderscheid tussen vrienden en kennissen, maar niet veel mensen hebben hun volgers op die manier gerubriceerd. Zoals ik. Ook bij mij is iedereen 'vriend', maar dan wel tussen aanhalingstekens.

In het Amsterdamse Museum het Rembrandthuis doken ze in het sociale netwerk van Rembrandt van Rijn. Want, ondanks de mare dat onze nationale schilder-trots een norse, eigenzinnige en berekenende man zou zijn geweest, was het geen eenzaam genie of contactgestoorde einzelgänger. Hij had wel degelijk mensen om zich heen: zijn familie, (jeugd-)vrienden, kompanen, amices, zakenrelaties, begunstigers.

Wie behoorde tot Rembrandt's peergroup en vooral: waarom?

Op vrijdag 1 februari opende de tentoonstelling 'Rembrandt's Social Network: familie, vrienden en relaties'. Ik kreeg een kijkje in de keuken van Rembrandt's inner circle en van dat huisbezoek doe ik hier melding.

Lees je mee?

1. Jan Lievens, Portret van Rembrandt, ca. 1629, olieverf op paneel, 57 x 44 cm, Rijksmuseum, Amsterdam (particuliere bruikleen). Foto: ©Museum Het Rembrandthuis. 2. Ecogram, oftewel schematisch voorstelling van het sociale netwerk van Rembrandt van Rijn in Museum Het Rembrandthuis. 

Het zal je niet ontgaan zijn: 2019 is uitgeroepen tot landelijk themajaar over Rembrandt & de Gouden Eeuw (ja, waarom zou je je beperken tot Rembrandt...?). Reden voor alle feestelijkheden is Rembrandt's dood 🤔 350 jaar geleden. 

Logisch dat Museum Het Rembrandthuis - gevestigd in een monumentaal pand hartje Amsterdam - focust op het persoonlijke leven van de kunstschilder, want in het imposante huis aan de Jodenbreestraat heeft Rembrandt tussen 1639 en 1658 gewoond en gewerkt. Daar was zijn atelier en ontving hij zijn gasten. Het huis vertelt het verhaal van Rembrandt als mens, echtgenoot en minnaar, vader, kunstenaar, leermeester, verzamelaar en ondernemer.  

bloedvrienden en échte vrienden

Je zou Rembrandt (Leiden, 1606 - Amsterdam, 1669) met recht een workaholic kunnen noemen, leer ik van Hoofd Collectie, Epco Runia van Het Rembrandthuis. Hij hield tijdens de, voor de verzamelde pers verzorgde rondleiding een met anekdotes doorspekt praatje over de expositie. Over dat de kunst bij de Hollandse Meester altijd op de eerste plaats kwam en dat Rembrandt daarin best wel (...) ver ging. "Rembrandt was geen kroegenloper, er wordt gezegd dat hij daarvoor te krenterig was. Om te socializen ging hij het liefst wandelen, want dat kost immers niks. En dat Rembrandt niet veel investeerde in een goede relatie met de 'betere kringen' (oftewel de bobo's), maar dat hij zich liever omringde met mensen met verstand van kunst.

via via en old school boys network

Wilde je succes hebben in de zeventiende eeuw - voor wie dan ook - dan was je sociale netwerk van levensbelang (en what's new?). "Hij had familie (ook wel 'bloedvrienden' genoemd), vrienden en relaties die hem hielpen, die zijn kunstwerken kochten, die hem geld leenden, die hem artistiek uitdaagden en inspireerden. Zonder hen was Rembrandt nooit zo’n groot kunstenaar geworden."

1. Jan Lievens, 'Heilige Hieronymus', 1631. 2. Rembrandt, 'Gezicht op de Montelbaenstoren te Amsterdam', 1650-55. 3. Rembrandt, Portret van Titus, ca. 1660, olieverf op doek, 81,5 x 78,5 cm, Baltimore Museum of Art (The Mary Frick Jacobs Collection). Foto: Museum Het Rembrandthuis. 4. Roelant Roghman, 'Rivierlandschap met pont nabij Amsterdam', ca. 1650-70. 5. Karel van der Pluym, 'Geleerde in zijn studeervertrek', 1655. 

In de tentoonstelling zie je voorbeelden van Rembrandt's belangrijkste relaties, onderverdeeld in vijf categorieën. Het begint met zijn jeugdvrienden, zoals met het 'wonderkind' Jan Lievens, die op jonge leeftijd (14 jaar) al heel succesvol was met zijn teken- en schilderwerken. Leeftijdsgenoot, net als Rembrandt ook in Leiden geboren en ook in de leer geweest bij Pieter Pietersz. Lastman, schilderde Lievens in 1929 een portret van Rembrandt. "Jong, uitdagend en behoorlijk overtuigd van zichzelf." Rembrandt, dan hé. Een jongeling van circa 22, 23 jaar oud.

warme en koude kant

In 'bloedvrienden' leren we dat familiebanden het aller belangrijkste waren in de 17de eeuw. Voor het lenen van geld, het opzetten van een bedrijf en het vinden van klanten was je vooral aangewezen op familie. De gun-factor was hoog en 'van je familie moet je het hebben', toch? 

Na zijn verhuizing naar Amsterdam kon Rembrandt's eigen familie in Leiden weinig meer voor hem betekenen, maar hij trouwde - nog nét geen 28 jaar - met Saskia (van) Uylenburgh en werd daarmee opgenomen in een familie van invloedrijke "burgemeesters, predikanten en professoren met uitstekende contacten." Saskia's neef Hendrik Uylenburgh was kunsthandelaar en lid van de doopsgezinde gemeente en hij introduceerde Rembrandt in die (kerkelijke) kringen.

Via via kreeg Rembrandt tal van opdrachten en schildert hij iedereen die er toe deed in Amsterdam. Een portret kostte toen zo'n 500 gulden en dat was ongeveer 1,5 jaarsalaris van een onderwijzer. 

selfie-koning  

Met zijn eigen gezin had Rembrandt een innige band, zowel op het persoonlijke vlak, als zakelijk. Ook stonden zijn geliefden regelmatig model (ze waren immers in de buurt) en dat leverde hele intieme, informele voorstellingen op. Hij portretteerde o.a. vrouw Saskia, zoon Titus en huishoudsters/concubines Geertje Dircx en Hendrickje Stoffels. Hoogtepunt in de tentoonstelling is Rembrandt's portret van Titus als jongeling. Deze bruikleen uit Baltimore Museum of Art is nooit eerder in Europa te zien geweest.

En nog een parallel met de hedendaagse social media: Rembrandt staat vooral ook bekend als selfie-koning. Hij maakte heel veel zelfportretten: een genre dat sowieso erg populair was in het Nederland van de 17de eeuw.

1. Schilderij 'Portret van Saskia Uylenburgh' geschilderd in Rembrandt's atelier (mogelijk door Abraham van Dijck), ca. 1652. 2. Rembrandt, 'Portret van Titus', ca. 1656. 3. Christiaen Jansz Dusart, 'Jonge man bij kaarslicht', 1645. 4. Bijdrage van Rembrandt in een zgn. 'alba amicorum' (vriendenboekje of poëziealbum). 5. Roelant Roghman, 'Berglandschap', 1642-1686.

Naarmate Rembrandt ouder werd, zocht hij steeds vaker vakgenoten op. In de tentoonstelling worden ook een paar van die kunstenaarsvrienden genoemd (en zie je werk van hen). Hun gedeelde interesse was kunst en daarover werd veel en langdurig gedelibereerd. En - zoals gezegd - nam Rembrandt zijn collega's en bevriende leerlingen vaak mee uit wandelen (i.p.v. naar het café te gaan) en zo'n gelegenheid werd dan aangegrepen om in en rondom Amsterdam te schetsen en tekenen.

Rembrandtesk schilderen

Ook met de kunstkenners, recensenten en verzamelaars onderhield de pragmatische Rembrandt banden. Zo ook met Jan Six, voorouder van de Jan Six die van woensdag 30 januari t/m zondag 3 februari om 22.45 uur op NPO 2 het programma 'Six over Rembrandt' presenteert. Kijktip! 

Tot slot komen ook de 'ware vrienden' aan bod. Degenen die je pas écht leert kennen in tijden van nood. Geldnood in het geval van Rembrandt, want vanaf 1652 keerde het tij en moest de kunstschilder al zijn bezittingen verkopen. "In deze periode is hij geholpen door een paar trouwe vrienden, waaronder verzamelaar Abraham Francen voor wie Rembrandt een bijzondere portretprent maakte."

(g)een allemansvriend

Naast het persoonlijke portret van zoon Titus, zijn ook de alba amicorum, oftewel 'vriendenboekjes' én het 'Pandora' van Jan Six (de 1ste) blikvangers in de tentoonstelling. In de Pandora, feitelijk een soort notitieboekje, staan allerlei wetenswaardigheden en wijsheden rondom het begrip vriendschap.
Hoe toepasselijk op een tentoonstelling over échte vrienden vrienden....

1. Rembrandt, Portret van Jan Six, 1647, ets, droge naald en burijn, staat IV (4), 245 x 191 mm, Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam. Foto: © Museum Het Rembrandthuis. 2. zaaloverzicht met Rembrandt's 'Portret van Arnold Tholinx', 1656.  

"Rembrandt's Social Network' is een expositie over "een goede buur en een verre vriend". Hoeveel Facebook-, Twitter- en Instagram-vrienden zou Rembrandt nu hebben, als hij in dit tijdperk had geleefd? Wat denk je?

De tentoonstelling in Museum Het Rembrandthuis is te zien van 3 februari t/m 19 mei.
Kijk even op de site voor bezoekersinformatie.


-X-


Meer Rembrandt? (Dit jaar onvermijdelijk...). "Rembrandts leven en werk worden gevierd met het Rembrandt Festival, gratis en voor iedereen toegankelijk in de Amsterdamse Jodenbreestraat.
Op zaterdag 2 februari 2019 van 12.00 tot 21.00 uur kun je 'bij Rembrandt in de straat' terecht voor een straatfestival met artistieke odes aan de Hollandse meester (met allerhande activiteiten, zoals optredens, interviews met kenners, het naschilderen van De Nachtwacht én met veel selfie-mogelijkheden).
De NOS maakt speciaal voor deze gelegenheid het programma 'NOS: Opening Rembrandtjaar', dat dezelfde dag wordt uitgezonden tussen 21.25 en 22.20 uur op NPO 1.


Tekst en (iPhone)foto's: ©MiriamvanderMeer | www.agreylady.nl, tenzij anders vermeld.