'Surinaamse School' in het Stedelijk Museum: schilderkunst van Paramaribo tot Amsterdam

26 december 2020
Een hard gelag: drie dagen na de opening op 12 december van deze belangwekkende expositie moesten de deuren van het Amsterdamse kunsthuis weer dicht. Maar op de valreep, de dag voordat de laatste, harde lockdown een feit werd, bezocht ik deze presentatie genaamd 'Surinaamse School, schilderkunst van Paramaribo tot Amsterdam' in het Stedelijk Museum.

"Met meer dan 100 kunstwerken van 35 kunstenaars neemt 'Surinaamse School' je mee langs de schilderkunst van circa 1910 tot midden jaren 1980 en de verhalen die eraan ten grondslag liggen" promoot het Stedelijk de expositie.
Hieronder volgt mijn algeheindruk. Lees en kijk je mee?



1. Nola Hatterman, Louis Richard Drenthe / Op het terras, 1930, olieverf op doek. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam (uitsnede). 2. De eerste zaal van de expositie. 3. Foto's c.q. prentbriefkaarten van de fotograferende zusters Curiel. 
Geheel in de lijn van het hedendaagse tijdsbeeld - namelijk die van het stimuleren van diversiteit, inclusiviteit en representatie* en dan in het bijzonder die in de culturele sector én de aandacht voor ons koloniale verleden - vond het (Hoofd)stedelijke Museum het hoogste tijd voor een tentoonstelling met Surinaamse schilderkunst uit het begin van de vorige eeuw tot ongeveer halverwege de jaren 80.
*Op 1 nov. 2019 werd de Code Diversiteit & Inclusie voor de culturele sector gelanceerd. Deze nieuwe code verving die van 2011. Het gaat naast culturele diversiteit ook over verscheidenheid op gebied van gender, seksuele voorkeur, leeftijd en om mensen met een beperking.

Het is inmiddels 45 jaar geleden dat Suriname onafhankelijk werd en de voorstelling in het Stedelijk herinnert aan de gedeelde geschiedenis met Nederland. Maar "het had eerder gemoeten" aldus directeur Rein Wolfs (in Trouw). Ter "verdediging": in 1996 was er een grote tentoonstelling met hedendaagse kunst uit Suriname dat zich richtte op de periode 1975-1995.
Desondanks achtte het museum het nu tijd om een historisch overzicht samen te stellen dat handelt over de penseelkunde in (een groot deel van) de twintigste eeuw van deze jonge natie* aan de noordkust van Zuid-Amerika. Het hiaat - het gebrek aan aandacht voor, en bekendheid mét de Surinaamse (schilder)kunst - moest (moet) worden ingevuld. 
* Het land werd een kleine driehonderd jaar gekolonialiseerd door Nederland (van 1667 tot 1954), gevolgd door een status als 'zelfstandig' land binnen het zogenaamde Koninkrijksverband. Op 25 november 1975 werd het onafhankelijk.

De vertoning blijkt een ratjetoe aan stijlen. Niet zo gek: het gepresenteerde overspant een lange periode en de 20ste eeuw kenmerkt zich nu eenmaal door de snel opeenvolgende kunststromingen. Ook is goed te zien hoe divers de bevolkingssamenstelling van Suriname is. Het land heeft ingezetenen met allerlei etnische achtergronden - kijk maar eens naar de portrettengalerij - met als grootste groepen: de oorspronkelijke bevolking, Afro-Surinamers, Hindoestanen, Javanen en Chinezen. 






4. Leo Glans, 'Bananenplantage', 1937-1938. 5. Wim Bos Verschuur, 'Rijst, Wittie Boiti de Goede Verwachting', ongedateerd. 6. Nola Hatterman, Stilleven met rode kam, 1929. 7. Leo Glans, 'Damesportret', 1933-1934. 8. Nola Hatterman, 'Vrienden', 1937. 9. Zaaloverzicht.
In de tentoonstelling 'Surinaamse School' spelen verbeelding van de eigen geschiedenis(sen), spiritualiteit en het alledaagse leven een rol in de artistieke ontwikkeling, net als abstracte experimenten en maatschappelijke veranderingen, zegt het persbericht over datgene wat je te wachten staat. En al die aspecten vind je in verhalende vorm terug in die diverse kunstgenres, zoals die van het realisme, het expressionisme en zelfs de abstractie.
Je ziet het in de stillevens, landschappen, in de eerder genoemde portretten, schilderstukken met als thema religie (met de veelheid aan geloofstradities* die Suriname kent), het geestesleven en de mystiek (ook wel spiritualiteit) én de vrijheidsdrang - waaronder marronage** - en het activisme.
* enkele voorbeelden zijn Winti (meegenomen door de West-Afrikaanse tot slaaf gemaakten), traditionele (natuur)religies, het christendom, Hindoeïsme en de Islam.
** Het woord marronage werd gebruikt om de vlucht van de plantages te omschrijven. De tot slaaf gemaakten die erin slaagden zichzelf te bevrijden van een leven in slavernij en daardoor in vrijheid een nieuw bestaan konden opbouwen, werden (en worden) marrons genoemd (bron: counternarratives).

Heel nadrukkelijk wordt er in het kijkspel ingegaan op het kunstonderwijs in het Zuid-Amerikaanse land. Of beter gezegd: (voor lange tijd) het tekort daaraan. "Door de langdurige Nederlandse koloniale overheersing was er bijvoorbeeld  gebrek aan (bevoegd) kunstonderwijs in eigen land en waren kunstenaars lange tijd aangewezen op Nederland om hun kunstopleiding te vervolgen" blijkt uit onderzoek dat de (gast-)curatoren - en dat waren er maar liefst zeven - uitvoerden. Met name de Surinaamse pioniers die van grote invloed zijn geweest op de ontwikkeling van het kunstonderwijs en daardoor belangrijk zijn (geweest) voor andere kunstenaars, krijgen -  terecht - veel aandacht.

Veel van de schilderijen moest ook worden geleend, want maar vijf van de uitverkoren vijfendertig kunstenaars zijn in de collectie van het Stedelijk vertegenwoordigd. De eerste Surinaamse artiest die door het kunsthuis werd aangekocht was Erwin de Vries in 1963. En je zou De Vries kunnen kennen (...) als maker van het Nationaal monument slavernijverleden (uit 2002) in het Oosterpark in Amsterdam (en de jaarlijkse televisie-verslaggeving van de Ketikoti-herdenking bij deze beeldengroep). 






10. Cliff San A Jong, 'Zelfportret', 1983. 11. Jules Chin A Foeng, 'Portret grootmoeder' en 'Portret grootvader', beide 1973. 12. Armand Baag, 'Familieportret Baag', 1989. 13. Wilgo Elshot, 'Harold', 1982. 14. Zaaloverzicht. 15. Eddy Goedhart, 'Winti-schouwspel', 1974. 
Goed. Wat is mijn conclusie? Ik was blij verrast en erg onder de indruk van de kwastkunst van veel, voor mij volstrekt onbekende artiesten en dat geldt voor velen van ons (denk ik), vandaar ook deze 'spoedcursus' in het Stedelijk.
Zo troffen de werkstukken van de Nederlandse autodidact en actrice Nola Hatterman (Amsterdam, 1899 - Paramaribo, 1984) en dan vooral haar schilderij 'Op het terras' uit 1930, mij zeer aangenaam. To say the least. Prachtig! Mooi voorbeeld van de Nieuwe Zakelijkheid uit die tijd. Een van de samenstellers van de presentatie én biograaf van Hatterman, Ellen de Vries ontdekte recent dat het hier gaat om een portret van Louis Richard Drenthe, een - lange tijd in Nederland woonachtige trompettist, kelner en acteur. 

Wat ik hier noem als mijn favorieten, zijn nogal voor de hand liggende voorkeuren (ook ik ga vaak voor 'makkelijk' te behappen kunst). Zo zag ik een paar geweldige landschappen (zie foto 4 en 5) en ben ik bijzonder te spreken over alle penseelwerken van Jules Chin A Foeng (Paramaribo, 1944-1983), zoals de portretten van zijn grootouders (foto 11) en zijn hyperrealistische 'Chinese Slippers' (foto 23).
Dan kunstenaar, danser, (onafhankelijkheids)activist en promotor van de Caribische kunst Armand Baag (Paramaribo, 1941 - Amsterdam 2001). Een man met een interessante levenswandel* (zo blijkt ook uit de zaaltekst) en een begaafd portrettist (foto 12). In de expositie hangen enkele hele fraaie doeken.
Naast zijn werk als kunstschilder vormde Baag, samen met zijn partner, danseres Willy Collewijn een paar jaar een dansduo dat onder de artiestennaam ‘King Creola en Queen Sheba’ in nachtclubs in heel Europa optrad.

Sommige van de abstracte werken in de tentoonstelling doen mij erg denken aan die van CoBrA en als groot fan is dat dus helemaal geen straf. Zeer het bekijken waard!






16. Erwin de Vries, 'Abstract', 1969. 17. Zaaloverzicht (links Erwin de Vries en rechts Hans Lie). 18. Jules Chin A Foeng, 'Blauwe deur', 1977. 19. Zaaloverzicht. 20. Armand Baag, 'De Stoffenhandelaar', 1976 en 'Kaseko Master', 1982. 21. George Ramjiawansingh, 'Mensen naar de markt', 1991.

De vertoning - maar nu dus even niet - 'Surinaamse School' in het Stedelijk Museum Amsterdam staat gepland tot en met 21 mei 2021, maar hoe dat af gaat lopen is vooralsnog voor iedereen de vraag.
Maar wat kan wel? Bekijk de online tour door de tentoonstelling via de social media van het kunsthuis, zoals op YouTube. Of beluister de driedelige podcastserie 'De kunstgeschiedenisles die je nooit hebt gehad' op Spotify.


-X-


Hele fijne dag!


22. Zaaloverzicht. 23. Yours truly bij 'Chinese slippers' van Jules Chin A Foeng (1980-1983).
Tekst en alle (iPhone)foto's: @MiriamvanderMeer | www.agreylady.nl, behalve de eerste foto: zie onderschrift.

Ulay in het Stedelijk Museum: 'Ulay Was Here'

12 december 2020
In het Stedelijk Museum zie je momenteel de eenmanstentoonstelling 'Ulay Was Here': een (soort van) chronologisch overzicht van het werk van de 2 maart jl. overleden kunstenaar Frank Uwe Laysiepen, aka* Ulay. De artiest is vooral bekend geworden als amoureuze -, maar vooral ook kunstzinnige wederhelft van Marina Abramović en in de jaren dat zij samen het bed deelden (en dat was zo'n 12 jaar) deed het setje vooral aan Performance- en Body Art. En dan niet voor de 'faint hearted'. Het waren heftige vertoningen, vaak met hun lichaam als medium.
(*also known as).

Enigszins sceptisch - ik ben niet zo van deze, soms/vaak/meestal controversiële kunstvorm - meldde ik mij verleden week bij het Amsterdamse gemeentelijke museum voor hedendaagse kunst en design, want daar moest ik natuurlijk het mijne van weten.
En, wat denk je...? Beviel het?



1. Ulay, AAA AAA, 1978. Met dank aan ULAY Foundation en Marina Abramović Archives. 2. en 3. impressies. 
De samenwerking tussen de uit Duitsland afkomstige Ulay (1943- 2020) en zijn Servische verloofde Marina Abramović (1946) vond plaats in de zeventiger en tachtiger jaren van het toen nogal roerige Amsterdam. Het was een intense, symbiotische relatie, hetgeen ook mag blijken uit de zeer fysieke en psychologische getinte performances die zij samen maakten. Met hun kunstzinnige optredens - ongekend in die tijd - schreef het stelletje kunstgeschiedenis.

doe maar gewoon

Eerlijkheidshalve moet ik toegeven dat ik eigenlijk nooit zo'n fan ben geweest van Performance- en/of Body Art. Mij te wazig. Of pretentieus. Soms zit je naar iets te kijken en vraag je je af wat er eigenlijk gebeurt en wat de kunstenaar in hemelsnaam voor ogen had bij het bedenken van zulke streken. Té excentriek voor een meisje dat is opgevoed met "doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg". Vandaar ook dat die 'modernistische fratsen' toentertijd volkomen aan mij voorbij zijn gegaan. Daar had ik absoluut geen interesse in. Inmiddels ben ik deze 'lichamelijke' kunstvorm toch wel iets meer gaan waarderen en dan vooral die van dit turbulente paar. Vooral intrigerend.

Art Vital

In 'Ulay Was Here' zie je video's van enkele van die spraakmakende uitvoeringen. Wat te denken van 'Breathing in/Breating out': de video van deze presentatie zag ik al eerder in Museum Kranenburgh in de expo 'Lucht'. "Marina Abramović en Ulay drukken hun monden stevig tegen elkaar terwijl hun neuzen dichtgestopt zijn met sigarettenfilters. Ulay ademt door zijn mond lucht uit in Marina’s mond. De kooldioxide die vrijkomt wordt door Marina geïnhaleerd en opnieuw uitgeblazen in de mond van Ulay. Deze handeling wordt herhaald totdat beide kunstenaars bijna bezwijken door het gebrek aan zuurstof" (en dat is na zo'n 19 minuten).
Of de video 'Rest Energy', waarin te zien is hoe beide daredevils een strakgespannen pijl-en-boog vasthouden, waarbij de pijl gericht is op Marina's hart. En dat dan vier minuten en vier seconden: gevalletje linke soep.
Het schouwspel 'Relation in Time' is wat minder zenuwslopend, maar wel vermoeiend: het paar zit rug aan rug, met hun beider paardenstaarten (dus hun haar) aan elkaar vastgemaakt. Zonder zich te bewegen houden zij deze houding zo'n 17 uur vol (zie foto 12).






4. en 7. 'Soliloque', uit de serie 'Renais sense', 1974. 5. Zelfportret, 1970. 6. Uit de serie 'Renais sense', 'Aphorisme', 1972. 8. 'Anagrammatic Body Aphorisme (Ich bin Ich), één van drie, 1974. 9. 'Dutch TV - 24 hours', 1974.
Tien jaar geleden baarde het illustere koppel - 22 jaar na hun breuk - nog één keer opzien. Abramović 'performde' live haar kunstproject 'The Artist is Present' (2010) in het MoMa in New York - waarin zij gedurende bijna drie maanden, en dat dan 8 uur per dag, plaats nam op een stoel achter een tafel. Bezoekers konden één voor één aanschuiven en de kunstenaar in de ogen kijken, net zolang als ze zelf wilden. Al op de eerste dag dook geheel onverwachts Ulay op. Het verschijnen van haar voormalige geliefde en partner in (kunst)crime ontroerde niet alleen Marina Abramović: de beelden gingen de hele wereld over.

Polaroid

Hoewel het een belangrijk onderdeel is van de tentoonstelling, draait het zeker niet alleen om de markante samenwerking tussen deze twee moeilijk te plaatsen kunstenaars. Ulay heeft ook een eigen kunstzinnige loopbaan gehad, zowel vóór als ná zijn romance met Abramović en daarvan zie je in 'Ulay Was Here' allerlei voorbeelden.

Ulay kwam in 1968 naar Amsterdam (en zou er tot 2010 blijven wonen) en als adviseur/consultant voor de firma Polaroid experimenteerde hij vooral met alle mogelijkheden die het door dat bedrijf ontwikkelde instant-fototoestel bood. Direct-klaar-foto's: dat was me wat (weet ik mij nog te herinneren) en het gaf Ulay een mogelijkheid om al fotograferend thema's als identiteit, gender en (zijn) fysieke grenzen uit te beelden en vast te leggen.

Ietwat luguber vind ik 'GEN.E.T.RATION ULTIMA RATIO' uit 1972 en ik citeer hier de zaaltekst. "Op zijn arm liet hij de tekst 'Gen.E.T.Ration Ultima Ration' tatoeëren" (tot zover oké. Maar dan...). "Dit stuk huid werd vervolgens verwijderd en geconserveerd" en na te zijn ingelijst hangt het te 'pronken' in de tentoonstelling (foto 10). Het was Ulay's statement voor het zelfbeschikkingsrecht. Natuurlijk (dat begrijp ik), maar de vorm is niet-echt-dat-je-zegt mijn ding
P.S. Abramović was vóór hun samenwerking overigens de meest '(zelf-)destructieve' van de twee. Zij zocht constant de grenzen van haar eigen fysieke pijn op. Zo kerfde ze met een scheermesje een Jodenster in haar buik; stelde haar blote lijf ter beschikking aan haar publiek, dat met haar mocht doen wat het wilde en sloeg zichzelf met een gesel op haar rug, waarna zij met haar verwonde lijf op een blok ijs ging liggen, leer ik uit dit artikel uit 2014. En zo zijn er nog wel een paar voorbeelden. Bespeur ik hierin een voorliefde voor SM en/of zelfmutilatie?




10. 'Gen.E.T.Ration Ultimo Ratio', 1972. 11. 'Mein Abschied als einzige Person', 1974. 12. Still uit de video van de performance 'Relation in Time'. 13. 'Terra della Dea Madre', 1984.
Ander werk van Ulay in de expositie zijn S'he (1973) en 'Renais Sense' (1974): grote verzamelingen zelfreflecterende en autobiografische collages en series, die Ulay's onderzoek naar een (zelf-) geconstrueerd geslacht tonen, een 'onderzoek' dat overigens in die tijd als schandalig werden beschouwd. De direct-klaar-foto's (soms in het karakteristieke Polaroid-formaat, soms levensgroot) verbeelden thema's als Ulay's lichamelijke pijn, erotisch verlangen, crossdressing (travestie) en zijn mannelijke en vrouwelijke kant.

"Voor Ulay was identiteit geen vaststaand gegeven, maar vloeiend, gelaagd en veranderlijk. (...) In een rouwkaart neemt hij zelfs afscheid van zichzelf als een enkele persoon" (zie foto 11), aldus de zaaltekst.
Ulay overleed op 2 maart jl. in Ljubljana, Slovenië aan de gevolgen van kanker.

De tentoonstelling 'Ulay Was Here' in het Stedelijk Museum Amsterdam is te zien tot en met 18 april 2021. Tickets bestel je via deze link.


-X-


Maar er is meer te beleven in het Stedelijk. In verband met het 125-jarig bestaan programmeerde het museum 'Van Thonet tot Dutch Design', waarover ik al eerder berichtte in deze blogpost. Recent opende de expositie 'Surinaamse School, Schilderkunst van Paramaribo tot Amsterdam' en een verslag van deze presentatie hou je (Inshallah, ook wel 'Deo volente') van mij tegoed.

Fijne dag!




14. Marina Abramović/Ulay, 'Modus Vivendi', 1984. 15. 'Invisible Opponent', 2016. 16. Zaaloverzicht. 17. (zelfportret uit de serie) 'Sweet Water Salt Water', 2012.
Tekst en alle (iPhone)foto's: @miriamvandermeer | www.agreylady.nl, behalve de 1ste foto (zie bijschrift). 

Auto Post Signature

Auto Post  Signature