Hij verbleef er slechts korte tijd (zo'n vier maanden), maar zijn séjour op het eiland Martinique in het Caribisch gebied werd allesbepalend voor zijn verdere artistieke werk. Paul Gauguin - want over deze kunstenaar heb ik het - ging samen met zijn vriend en vakgenoot Charles Laval naar dit tropische 'Bounty-eiland' om te ontvluchten aan het - in hun ogen - te mondaine en decadente Parijse leven. Nee, de heren prefereerden een ongerepte omgeving met een eenvoudig en daardoor vrijer bestaan, in de hoop dat zij met de 'vruchten' van hun impressies aldaar - namelijk exotische, kleurrijke schilderijen - indruk zouden kunnen maken op (diezelfde) Parijse (kunst)kringen.
Vanaf vrijdag 5 oktober zie je in het Van Gogh Museum de tentoonstelling 'Gauguin & Laval op Martinique'.
 |
| 1. en 2. Paul Gauguin, 'Zelfportret met portret van Emile Bernard (Les misérables), 1888. Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting). 3. Paul Gauguin, 'De Mangobomen, Martinique', 1887. 4. Paul Gauguin, ''Martinikaanse Vrouwen', 1887. |
Voor nu, beperk ik mij tot het maken van schetsen, om vertrouwd te raken met hun karakter. Later laat ik ze poseren. Ze babbelen continu, terwijl ze zware lasten op hun hoofd dragen, hun bewegingen zijn heel bijzonder. Hun handen spelen een essentiële rol, helemaal in harmonie met het slingeren van de heupen " (aldus Gauguin in een brief** aan het thuisfront).
(Ook) uit het citaat blijkt hoezeer Gauguin onder de indruk was van hetgeen hij om zich heen zag: de schoonheid van het eiland, haar inwoners en de rijkdom van de motieven.
(Ook) uit het citaat blijkt hoezeer Gauguin onder de indruk was van hetgeen hij om zich heen zag: de schoonheid van het eiland, haar inwoners en de rijkdom van de motieven.
*(oftewel de lokale bevolking, grotendeels bestaande uit - sinds 1848 vrije, maar eerder tot slaaf gemaakten).
** (Bron: Isabelle Cahn, Museo Nacional Thyssen-Bornemisza).
kleurrijke opsmuk en body talk
In het Van Gogh Museum zie je voor het eerst in de geschiedenis een tentoonstelling "gewijd aan een belangrijke, maar tot op heden onderbelichte periode in de artistieke carrière van Paul Gauguin", aldus het Amsterdamse kunsthuis. Het, in Vincent van Gogh en tijdgenoten gespecialiseerde museum heeft meerdere exemplarische werken van Laval en Gauguin uit hun tijd op Martinique in de collectie. En de basis voor deze verzameling werd gelegd door Vincent en Theo van Gogh zelf. Al in 1887* bewonderden de broers als een van de eersten Gauguin's werk uit Martinique en kochten zij drie stukken (twee schilderen en een schets).
* Een jaar later - in 1888 - ontmoette de beiden kunstschilders elkaar en we kennen de dramatische afloop (wanneer Van Gogh zijn oor afsnijdt).
* Een jaar later - in 1888 - ontmoette de beiden kunstschilders elkaar en we kennen de dramatische afloop (wanneer Van Gogh zijn oor afsnijdt).
 |
| 1. Museumdirecteur Axel Rüger voor de Gauguin's. 2. Charles Laval, 'Zelfportret', 1888. 3. Paul Gauguin, 'Stilleven met profiel van Laval, 1886. 4. Conservator (en mede-samensteller) Joost van der Hoeven licht toe. 4. Charles Laval, 'Landschap van Martinique', 1887. |
En het zat zo. Na een debacle met aandelen in het (te bouwen) Panamakanaal én een mislukte poging om ter plekke (in Panama, dus) met schilderen hun geld te verdienen, reisden Paul Gauguin (1848-1903) en schildersvriend Charles Laval (1861-1894) in het voorjaar van 1887 ziek*, gedesillusioneerd en berooid door naar het relatief dichtbij gelegen West-Indische eiland Martinique (toentertijd een kolonie, tegenwoordig een Frans 'overzees departement'). Daar hoopten zij aan te sterken én nieuwe inspiratie op te doen.
Het duo betrok een hut gebouwd op een bebost terrein bergopwaarts, twee kilometer ten zuiden van de kustplaats Saint-Pierre. Dus zeg maar gerust in the middle of nowhere.
* Gauguin zou in Panama dysenterie en malaria hebben opgelopen.
In de korte tijd die ze op het eiland verbleven, maakten zij een reeks bijzondere, mooie kunstwerken waarop zij in geuren en kleuren het eilandleven vastlegden. Ze maakten het ene meesterwerk na het andere. Met name Gauguin was lyrisch over wat hij om zich heen zag en het landschap en de bewoners - met name de vrouwelijke - inspireerden hem bijzonder.
Ze waren dusdanig onder de indruk, dat zelfs hun schilderstijl veranderde.
Van de verschillende au plein air gemaakte schetsen maakte Gauguin nieuwe combinaties en daarmee gaf hij zijn eigen draai aan wat hij zag. Wat hem niet beviel, liet hij achterwege om vooral een ongerept paradijs te laten zien. Daarnaast zat er nauwelijks 'diepte' in het werk en geen schaduwen. De kleurvlakken waren 'plat' en daardoor haast grafisch. Hij experimenteerde met schuine penseelstreken, waardoor er zowel structuur als een levendige textuur aan het geverfde oppervlak ontstond.
Naast die schaduwloze, platte kleurvlakken (zeg maar 'ruimte zonder diepte'), spelen ook bomen een belangrijke rol in de schilderijen die zij van het dagelijkse leven maakten. En die twee elementen zijn kenmerkend voor Japanse prenten en dat geeft aan hoezeer Gauguin en Laval beïnvloed waren. Het japonisme vierde hoogtij, ook op die berg op het tropische eiland (zie ook mijn blog over Van Gogh & Japan).
Gauguin - en daarmee Laval, kwamen tot de conclusie dat het verbeelden van gevoelens, oftewel 'het innerlijke', belangrijker was dan het exact kopiëren van de werkelijkheid. Het natuurgetrouw weergeven was niet langer een must. En daarmee nam Gauguin en in zijn kielzog Laval afstand van het naturalisme en dientengevolge ook van het impressionisme.
Ze waren dusdanig onder de indruk, dat zelfs hun schilderstijl veranderde.
Van de verschillende au plein air gemaakte schetsen maakte Gauguin nieuwe combinaties en daarmee gaf hij zijn eigen draai aan wat hij zag. Wat hem niet beviel, liet hij achterwege om vooral een ongerept paradijs te laten zien. Daarnaast zat er nauwelijks 'diepte' in het werk en geen schaduwen. De kleurvlakken waren 'plat' en daardoor haast grafisch. Hij experimenteerde met schuine penseelstreken, waardoor er zowel structuur als een levendige textuur aan het geverfde oppervlak ontstond.
 |
| 1.Paul Gauguin, 'Komen en gaan, Martinique', 1887. 2. Paul Gauguin, 'Kustlandschap van Martinique', 1887. 3. Paul Gauguin, 'Studie van Martinikaanse vrouwen', 1887. 4. Charles Laval, 'Landschap op Martinique', 1887-1888. 5. Paul Gauguin, 'Martinikaans landschap', 1887. |
Gauguin - en daarmee Laval, kwamen tot de conclusie dat het verbeelden van gevoelens, oftewel 'het innerlijke', belangrijker was dan het exact kopiëren van de werkelijkheid. Het natuurgetrouw weergeven was niet langer een must. En daarmee nam Gauguin en in zijn kielzog Laval afstand van het naturalisme en dientengevolge ook van het impressionisme.
"Een romantische mafketel"*
* aldus Jeroen Krabbé in aflevering 3 (Gauguin op Martinique) van zijn tv-serie over het leven van Paul Gauguin.
De tijd op Martinique lijkt een soort blinde vlek te zijn in de kunstgeschiedenis: het verblijf was maar heel kort en de (kunst)wereld lijkt meer geïnteresseerd in de schilderijen die Gauguin maakte op het eiland Tahiti: de (soms controversiële) idyllisch, primitieve taferelen van wel heel jonge vrouwen (vaak meisjes nog) op het strand.
Maar Gauguin's Martinique-schilderijen waren wel degelijk de voorloper van dat latere werk op Tahiti. Gauguin verbeelde op Martinique zijn geïdealiseerde kijk op een kleurrijk, tropisch paradijs met de weergave van 'porteuses', fruitdraagsters aan het werk. Keerzijde van de medaille: in zijn geromantiseerde weergave van het eiland (zowel van Martinique áls Tahiti) ging hij voorbij aan de harde, dagelijkse realiteit.
 |
| 1. Paul Gauguin, 'Landschap op Martinique', 1887 (a la Japonaise). 2. Ooit toegeschreven aan Paul Gauguin, 'Boerderij op Martinique', 1887. 3. Paul Gauguin, 'Négreries Martinique', 1890. 4. Paul Gauguin, 'Zelfportret', 1888 of 1889. |
Om het 'clichébeeld van een loom eilandleven vol zandstranden en wuivende palmbomen' te nuanceren én om de expo in een hedendaagse context te plaatsen maakte Jean-François Boclé, hedendaags kunstenaar uit Martinique en woonachtig in Parijs, speciaal voor deze tentoonstelling in het Van Gogh Museum een installatie. In 'Caribbean Hurricane' reflecteert Boclé op de tentoonstelling en geeft hij een ander perspectief op Martinique.
roddel en achterklap
Tot slot van dit relaas kan ik het niet nalaten wat roddel en achterklap met je te delen (niks menselijks is mij vreemd...). Volgens de analen werden Gauguin en Laval (na terugkeer in Frankrijk) verliefd op dezelfde vrouw en toen Laval zich in 1890 ook met haar verloofde, betekende dat het einde van hun vriendschap (cherchez la femme!).
Laval werd slechts 33 jaar oud. Hij stierf aan de bijverschijnselen van tbc. En er schijnen nogal wat schilderijen van Laval verloren te zijn gegaan of toegeschreven, dan wel gesigneerd als ware zij geschilderd door Gauguin (en dat alles natuurlijk om de prijs op te drijven).
Ook Gauguin werd niet oud. Hij stierf op 54-jarige leeftijd op een van de eilanden in Frans-Polynesië, letterlijk doodziek van de syfilis en na verschillende hartaanvallen.
 |
| Jean-François Boclé bij (een deel van) 'Caribbean Hurricane' |
Voor informatie over de bij de tentoonstelling georganiseerde evenementen (zoals lezingen, rondleidingen en workshop) kijk je ook even op de site. De mooie (heel leesbare) catalogus koop je in de museumshop.
-X-
Fijne dag!
 |
| zaaloverzicht. |
