'Surinaamse School' in het Stedelijk Museum: schilderkunst van Paramaribo tot Amsterdam

26 december 2020
Een hard gelag: drie dagen na de opening op 12 december van deze belangwekkende expositie moesten de deuren van het Amsterdamse kunsthuis weer dicht. Maar op de valreep, de dag voordat de laatste, harde lockdown een feit werd, bezocht ik deze presentatie genaamd 'Surinaamse School, schilderkunst van Paramaribo tot Amsterdam' in het Stedelijk Museum.

"Met meer dan 100 kunstwerken van 35 kunstenaars neemt 'Surinaamse School' je mee langs de schilderkunst van circa 1910 tot midden jaren 1980 en de verhalen die eraan ten grondslag liggen" promoot het Stedelijk de expositie.
Hieronder volgt mijn algeheindruk. Lees en kijk je mee?



1. Nola Hatterman, Louis Richard Drenthe / Op het terras, 1930, olieverf op doek. Collectie Stedelijk Museum Amsterdam (uitsnede). 2. De eerste zaal van de expositie. 3. Foto's c.q. prentbriefkaarten van de fotograferende zusters Curiel. 
Geheel in de lijn van het hedendaagse tijdsbeeld - namelijk die van het stimuleren van diversiteit, inclusiviteit en representatie* en dan in het bijzonder die in de culturele sector én de aandacht voor ons koloniale verleden - vond het (Hoofd)stedelijke Museum het hoogste tijd voor een tentoonstelling met Surinaamse schilderkunst uit het begin van de vorige eeuw tot ongeveer halverwege de jaren 80.
*Op 1 nov. 2019 werd de Code Diversiteit & Inclusie voor de culturele sector gelanceerd. Deze nieuwe code verving die van 2011. Het gaat naast culturele diversiteit ook over verscheidenheid op gebied van gender, seksuele voorkeur, leeftijd en om mensen met een beperking.

Het is inmiddels 45 jaar geleden dat Suriname onafhankelijk werd en de voorstelling in het Stedelijk herinnert aan de gedeelde geschiedenis met Nederland. Maar "het had eerder gemoeten" aldus directeur Rein Wolfs (in Trouw). Ter "verdediging": in 1996 was er een grote tentoonstelling met hedendaagse kunst uit Suriname dat zich richtte op de periode 1975-1995.
Desondanks achtte het museum het nu tijd om een historisch overzicht samen te stellen dat handelt over de penseelkunde in (een groot deel van) de twintigste eeuw van deze jonge natie* aan de noordkust van Zuid-Amerika. Het hiaat - het gebrek aan aandacht voor, en bekendheid mét de Surinaamse (schilder)kunst - moest (moet) worden ingevuld. 
* Het land werd een kleine driehonderd jaar gekolonialiseerd door Nederland (van 1667 tot 1954), gevolgd door een status als 'zelfstandig' land binnen het zogenaamde Koninkrijksverband. Op 25 november 1975 werd het onafhankelijk.

De vertoning blijkt een ratjetoe aan stijlen. Niet zo gek: het gepresenteerde overspant een lange periode en de 20ste eeuw kenmerkt zich nu eenmaal door de snel opeenvolgende kunststromingen. Ook is goed te zien hoe divers de bevolkingssamenstelling van Suriname is. Het land heeft ingezetenen met allerlei etnische achtergronden - kijk maar eens naar de portrettengalerij - met als grootste groepen: de oorspronkelijke bevolking, Afro-Surinamers, Hindoestanen, Javanen en Chinezen. 






4. Leo Glans, 'Bananenplantage', 1937-1938. 5. Wim Bos Verschuur, 'Rijst, Wittie Boiti de Goede Verwachting', ongedateerd. 6. Nola Hatterman, Stilleven met rode kam, 1929. 7. Leo Glans, 'Damesportret', 1933-1934. 8. Nola Hatterman, 'Vrienden', 1937. 9. Zaaloverzicht.
In de tentoonstelling 'Surinaamse School' spelen verbeelding van de eigen geschiedenis(sen), spiritualiteit en het alledaagse leven een rol in de artistieke ontwikkeling, net als abstracte experimenten en maatschappelijke veranderingen, zegt het persbericht over datgene wat je te wachten staat. En al die aspecten vind je in verhalende vorm terug in die diverse kunstgenres, zoals die van het realisme, het expressionisme en zelfs de abstractie.
Je ziet het in de stillevens, landschappen, in de eerder genoemde portretten, schilderstukken met als thema religie (met de veelheid aan geloofstradities* die Suriname kent), het geestesleven en de mystiek (ook wel spiritualiteit) én de vrijheidsdrang - waaronder marronage** - en het activisme.
* enkele voorbeelden zijn Winti (meegenomen door de West-Afrikaanse tot slaaf gemaakten), traditionele (natuur)religies, het christendom, Hindoeïsme en de Islam.
** Het woord marronage werd gebruikt om de vlucht van de plantages te omschrijven. De tot slaaf gemaakten die erin slaagden zichzelf te bevrijden van een leven in slavernij en daardoor in vrijheid een nieuw bestaan konden opbouwen, werden (en worden) marrons genoemd (bron: counternarratives).

Heel nadrukkelijk wordt er in het kijkspel ingegaan op het kunstonderwijs in het Zuid-Amerikaanse land. Of beter gezegd: (voor lange tijd) het tekort daaraan. "Door de langdurige Nederlandse koloniale overheersing was er bijvoorbeeld  gebrek aan (bevoegd) kunstonderwijs in eigen land en waren kunstenaars lange tijd aangewezen op Nederland om hun kunstopleiding te vervolgen" blijkt uit onderzoek dat de (gast-)curatoren - en dat waren er maar liefst zeven - uitvoerden. Met name de Surinaamse pioniers die van grote invloed zijn geweest op de ontwikkeling van het kunstonderwijs en daardoor belangrijk zijn (geweest) voor andere kunstenaars, krijgen -  terecht - veel aandacht.

Veel van de schilderijen moest ook worden geleend, want maar vijf van de uitverkoren vijfendertig kunstenaars zijn in de collectie van het Stedelijk vertegenwoordigd. De eerste Surinaamse artiest die door het kunsthuis werd aangekocht was Erwin de Vries in 1963. En je zou De Vries kunnen kennen (...) als maker van het Nationaal monument slavernijverleden (uit 2002) in het Oosterpark in Amsterdam (en de jaarlijkse televisie-verslaggeving van de Ketikoti-herdenking bij deze beeldengroep). 






10. Cliff San A Jong, 'Zelfportret', 1983. 11. Jules Chin A Foeng, 'Portret grootmoeder' en 'Portret grootvader', beide 1973. 12. Armand Baag, 'Familieportret Baag', 1989. 13. Wilgo Elshot, 'Harold', 1982. 14. Zaaloverzicht. 15. Eddy Goedhart, 'Winti-schouwspel', 1974. 
Goed. Wat is mijn conclusie? Ik was blij verrast en erg onder de indruk van de kwastkunst van veel, voor mij volstrekt onbekende artiesten en dat geldt voor velen van ons (denk ik), vandaar ook deze 'spoedcursus' in het Stedelijk.
Zo troffen de werkstukken van de Nederlandse autodidact en actrice Nola Hatterman (Amsterdam, 1899 - Paramaribo, 1984) en dan vooral haar schilderij 'Op het terras' uit 1930, mij zeer aangenaam. To say the least. Prachtig! Mooi voorbeeld van de Nieuwe Zakelijkheid uit die tijd. Een van de samenstellers van de presentatie én biograaf van Hatterman, Ellen de Vries ontdekte recent dat het hier gaat om een portret van Louis Richard Drenthe, een - lange tijd in Nederland woonachtige trompettist, kelner en acteur. 

Wat ik hier noem als mijn favorieten, zijn nogal voor de hand liggende voorkeuren (ook ik ga vaak voor 'makkelijk' te behappen kunst). Zo zag ik een paar geweldige landschappen (zie foto 4 en 5) en ben ik bijzonder te spreken over alle penseelwerken van Jules Chin A Foeng (Paramaribo, 1944-1983), zoals de portretten van zijn grootouders (foto 11) en zijn hyperrealistische 'Chinese Slippers' (foto 23).
Dan kunstenaar, danser, (onafhankelijkheids)activist en promotor van de Caribische kunst Armand Baag (Paramaribo, 1941 - Amsterdam 2001). Een man met een interessante levenswandel* (zo blijkt ook uit de zaaltekst) en een begaafd portrettist (foto 12). In de expositie hangen enkele hele fraaie doeken.
Naast zijn werk als kunstschilder vormde Baag, samen met zijn partner, danseres Willy Collewijn een paar jaar een dansduo dat onder de artiestennaam ‘King Creola en Queen Sheba’ in nachtclubs in heel Europa optrad.

Sommige van de abstracte werken in de tentoonstelling doen mij erg denken aan die van CoBrA en als groot fan is dat dus helemaal geen straf. Zeer het bekijken waard!






16. Erwin de Vries, 'Abstract', 1969. 17. Zaaloverzicht (links Erwin de Vries en rechts Hans Lie). 18. Jules Chin A Foeng, 'Blauwe deur', 1977. 19. Zaaloverzicht. 20. Armand Baag, 'De Stoffenhandelaar', 1976 en 'Kaseko Master', 1982. 21. George Ramjiawansingh, 'Mensen naar de markt', 1991.

De vertoning - maar nu dus even niet - 'Surinaamse School' in het Stedelijk Museum Amsterdam staat gepland tot en met 21 mei 2021, maar hoe dat af gaat lopen is vooralsnog voor iedereen de vraag.
Maar wat kan wel? Bekijk de online tour door de tentoonstelling via de social media van het kunsthuis, zoals op YouTube. Of beluister de driedelige podcastserie 'De kunstgeschiedenisles die je nooit hebt gehad' op Spotify.


-X-


Hele fijne dag!


22. Zaaloverzicht. 23. Yours truly bij 'Chinese slippers' van Jules Chin A Foeng (1980-1983).
Tekst en alle (iPhone)foto's: @MiriamvanderMeer | www.agreylady.nl, behalve de eerste foto: zie onderschrift.

Auto Post Signature

Auto Post  Signature