De relevante kunst van Enrico Baj in het Cobra Museum

Play as protest

Nu in het Cobra Museum: de spontane, kleurrijke en humorvolle maatschappijkritiek van Enrico Baj in de tentoonstelling 'Play as Protest'.
De Italiaan Baj (1924-2003) was kunstschilder, sculpturist, grafisch ontwerper en schrijver over kunst, maar vooral ook anarchist. Hij had lak aan autoriteiten, politieke- en militaire leiders en andersoortige Bobo's en liet dat - via zijn kunst - heel duidelijk blijken. Niet belerend, maar op een speelse, ontwapenende manier.

Eerlijkheidshalve moet worden gezegd: ik had nog nooit van de man gehoord. Tót mijn bezoek aan het charmante Amstelveense museum van verleden week. Ter plekke werd ik blij verrast door het zien van de expositie en daarom deel ik mijn ervaring graag met jou. Kijk je mee?

een oproerkraaier met humor

Geboren in een welgesteld Milanees gezin, lag er voor Baj een loopbaan in de advocatuur in het vooruitzicht. Hij studeerde rechten, maar daarnaast blokte hij part-time aan de Academy of Art in de stad Brera. En de kunst 'won' het van een vooraf uitgestippelde carrière als pleitbezorger in de toenmalige bourgeoisie van Milaan. Het bloed kruipt immers waar het niet gaan kan, want de jonge Baj was gewoon té maatschappijkritisch. Hij wilde geen deel uitmaken van wat hij 'de arrogantie van de heersende klasse' noemde. Niet zo gek in het totalitaire, fascistische Italië van Mussolini en ná diens bewind, de grote invloed van het leger. (Zelfs) en ook tegen de machts-wellustige charlatan Berlusconi is Baj aan het einde van zijn leven te hoop gelopen.
Een leven lang protest. Maar wel ludiek en fantasierijk.

2.'De explosie komt van rechts' (1951) 3. 'Trillali - Trillala' (1956)

Kiss me, I'm Italian

Enrico Baj was een sleutelfiguur in de naoorlogse Italiaanse avant-garde. Hij maakte gedurende zijn loopbaan werk dat verwant was aan diverse kunststromingen: Art Informel, Arte Nucleare (Baj maakte verschillende schilderijen waarin hij waarschuwde voor de kernwapen-dreiging, Cobra (vandaar de expositie in het Cobra Museum), Dada, Surrealisme en Nouveau Realisme.

Textiele werkvormen

Vanaf 1955 maakte Baj werken van grove, kinderlijk vormgegeven figuren die terug blijven keren in zijn schilderijen. Eerst nog redelijk 'onschuldig' en eind jaren 50 in de vorm van clowneske, grof weergegeven militaire personages. De kunstenaar maakte veertig 'Generali', afgeplatte mannen met de armen wijd en soms met één arm omhoog, als gaven zij de nazi-groet. Later volgt een serie "Parades' en 'Maarschalken', allemaal om het (internationale) oorlogspel tussen supermachten belachelijk te maken. 

Eigenlijk moet ik die werken collages (assemblage-schilderijen) noemen, want Baj gaat steeds meer gebruik maken van gevonden voorwerpen. Het begint met stenen, koord, watten en glas, later ook allerlei stoffen en damast en behang en voor 'de generaals' medailles van de rommelmarkt, kant, franjes, kwastjes, bandjes, lintjes en andersoortige objecten, zoals leren riemen, tasjes, ladeknoppen of damesbeursjes. Voor zijn serie 'meubelen' gebruikt Baj houtfineer.

'Parade van zes' (1964)

Niam Niam (1956)

robots en een 'pièce de résistance'

In de jaren 60 maakt Baj 'robots' van kleurrijke Meccano-onderdelen (montage-speelgoed) en van gevonden materialen zoals een guirlande, een strijkijzer en gereedschappen. Baj zag geavanceerde technologie, zoals robots, als een tweesnijdend zwaard: technische vooruitgang kán de mens vrijheid bieden, maar kan ook - door de machtige elite - worden misbruikt tegen diezelfde mensheid. 

Aan het einde van de grote zaal hangt het grootste werk van Baj: 'de begrafenis van de anarchist Pinelli' (1972) (zie de eerste foto in dit bericht). Dit pièce de résistance - en dat kun je ook heel letterlijk nemen - doet mij denken aan Picasso's 'Guernica' (1937). Beiden enorm van afmeting (Baj's kunstwerk is circa drie bij twaalf meter), is er zowel bij Picasso als bij Baj sprake van een aanklacht tegen macht(svertoon) en tegelijkertijd een pleidooi voor artistieke en politieke vrijheid. In beide gevallen kwamen de werken voort uit hevige verontwaardiging over een specifieke gebeurtenis* en ook het tentoonstellen van de werken gaf bij beide schilderijen heel veel gedoe (en dat is een understatement). 

   

Gaan of niet gaan?

Ik zeg: doen! Een mooie tentoonstelling in een mooi museum. Helemaal niet 'zwaar' en heel goed te doen voor zowel beginners, als voor de gevorderde kunstkijkers onder ons.
Ik had al snel een glimlach om de mond.

Meer info over de expositie en het museum: Cobra Museum.


-X-

Ben je geïnteresseerd in de vaste collectie van het Cobra Museum? Ik schreef daar dit bericht over.

* Guernica van Picasso toont het bombardement op de stad Guernica tijdens de Spaanse Burgeroorlog. 'De begrafenis van de anarchist Pinelli' van Enrico Baj verhaalt over de vermeende 'zelfmoord' van de anarchist Pinelli. Hij zou eind 1969 tijdens een verhoor uit het raam van het politiebureau zijn gevallen. Pinelli werd door de Italiaanse machthebbers verantwoordelijk gehouden voor een bomaanslag op een bankgebouw in Milaan, waar zestien mensen de dood vonden.

Alle foto's: www.agreylady.nl